Bu yazı için kafamda iki konu vardı. Ya ekonomik ve sosyal olarak Türkiye’nin dünyadaki yeri ya da dünyada yolsuzluktan yargılanan devlet başkanları; onların akıbetleri, öyküleri gibi seçim sonuçlarına doğrudan bağlı olmayan bir konu seçeyim dedim.
İlkini seçtim:
Tarihi bir seçim öncesinde Türkiye, adalet, eğitim, sağlık, teknoloji, sosyal göstergeler, ekonomi gibi konularda neredeydi ve nereye geldi?
Baştan söyleyeyim. Hiç iyi bir yerde değiliz ve iktidara gelecek olanın çok çalışması ve bu tabloyu düzeltmesi gerekiyor. Gerçekten gençlerimiz böyle bir mirası hak etmiyor.
Park Geun-Hye, Jacob Zuma, Tony Saca, Alberto Fujimori, Cristina Fernandez de Kirchner, Ömer el Beşir, İmran Khan gibi yolsuzluktan suçlanan, yargılanan, hüküm giyen eski liderlerin neler yaptığını, başına neler geldiğini daha sonra yazarız. Örnekler çok…
ENFLASYONDA KÜME DÜŞMEK ÜZEREYİZ
Enflasyonda dünya 11’incisiyiz. Daha önce üçüncü falandık. Talimatla endekslerle oynandı, enflasyon düştü. Lübnan (yüzde 264), Venezüella (yüzde 156), Suriye (yüzde 139), Arjantin (yüzde 109), Zimbabwe (yüzde 75,2), Sudan (yüzde 63,3), Surinam (yüzde 59,4), İran (yüzde 53,4), Haiti (yüzde 48,2), Küba (yüzde 44,5) ve Türkiye (yüzde 43.68)… G20 ülkeleri arasında Arjantin’den sonra ikinciyiz.
Daha gerçek hesaplama yapan ENAG’ın yüzde 105 enflasyonuna göre, dünya beşincisiyiz.
Gıda enflasyonunda yüzde 54 ile dünyada sekizinciyiz.
İŞSİZLİK VE İSTİHDAMDA SONLARDAYIZ
İşsizlikte, G20 ülkeleri arasında Güney Afrika ve İspanya’dan sonra üçüncüyüz. Avrupa ülkeleri arasında işsizlikte 9’uncuyuz.
OECD’de genç işsizliğinde İspanya’dan sonra geliyoruz.
Gençler arasında (15-24 yaş) işte, eğitimde ya da stajda olanların oranında da sondayız.
Yaşlıların (55-64 yaş) istihdamında da yine OECD sonuncusuyuz.
İstihdam oranında (25-64 yaş arasında iş sahibi olanların toplam nüfusa oranı) OECD sonuncusuyuz. G20 ülkeleri arasında ise sondan dördüncüyüz. Hele kadınların oranı iyice diplerde…
Çalışma süresinde de (haftada 50 saat ve daha fazla çalışanların oranı) yine OECD sonuncusuyuz.
BÜYÜK EKONOMİYİZ AMA GELİR ADALETSİZLİĞİNDE DE İDDİALIYIZ!
Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) bakımından dünyanın 22’nci büyük ülkesiyiz, buna karşılık kişi başı milli geliri en yüksek 61’inci ülkeyiz.
Türkiye ekonomisinin 2021’den itibaren son 5 yıllık ortalama büyümesi yüzde 4,8. Çok iyi değil, kötü de değil. Ancak, buna halka yansımayan büyüme diyebiliriz.
Çünkü gelir adaletsizliğinde durum parlak değil. Gelir adaletsizliğini ölçmek için kullanılan Gini katsayısına göre, bu konuda 167 ülke arasında sondan 46’ncıyız. Türkiye, 38 ülkenin üye olduğu Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’nde (OECD) gelir eşitsizliğinin en yüksek olduğu 3’üncü ülke… Gini katsayımız 0.41 ve Meksika ile Kosta Rika’dan sonra geliyoruz.
Günde 3.20 doların altında gelir ile yaşayanların oranında yüzde 2.2 ile 166 ülke arasında 53’üncü sırada yer alıyoruz.
OECD ülkeleri arasında yoksulluk sınırının altında geliri olanlarda ise, Türkiye sondan 11’inci… 0-17 yaş arasında yoksulluk oranında durum vahim; Kosta Rika’dan sonra ikinci sıradayız.
OECD’de hane halkı gelirinde en üstteki yüzde 20’nin en alttaki yüzde 20’ye oranında 7.8 kat ile Şili, Meksika ve ABD’den sonra dördüncüyüz.
LİRA PUL OLDU, YATIRIM GELMİYOR VE NOTUMUZ YERLERDE SÜRÜNÜYOR
Mayıs başı itibarıyla son bir yılda para birimi ABD doları karşısında en çok değer yitiren üçüncü ülkeyiz. Arjantin Pesosu yüzde 94 ve Pakistan Rupisi’nin yüzde 52 değer kaybından sonra Lira yüzde 30 değer yitirdi. Ağır yaptırım altındaki Rusya’nın Rublesi bile yüzde 17 değer kaybetti.
Doğrudan yabancı yatırımlarda (yatırımların GSYİH’ya oranı) 2021 itibarıyla OECD sonuncusuyuz.
Standard & Poor’s’a (S&P) göre, ülke kredi notumuz B… Bizim altımızda Nijerya, Pakistan, Ukrayna, Arjantin gibi ülkeler var. Mısır, Jamaika, G.Afrika ve Brezilya’nın notu bizden yüksek.
YOLSUZLUKLA MÜCADELEDE BAŞ AŞAĞI GİDİYORUZ
Gelelim yolsuzluk, hak, hukuk ve sosyal göstergelere…
Dünya Bankası’nın katkılarıyla hazırlanan Dünya Yönetişim Endeksi’nde 100 üzerinden yapılan puanlamaya göre, 2021 itibarıyla Hukukun Üstünlüğü’nde puanımız 36,5. 2011’de 55,9’du.
Yolsuzluğu Kontrol Altına Almada puanımız yüzde 40,4, 2011’de 58,8’di. Yasal Düzenlemelerin Kalitesi’nde puanımız 49, 2011’de 63’tü.
Yolsuzluk konusunda gerçekten yapacak çok iş var. Çünkü Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün (Transparency International) Yolsuzluk Algı Endeksi’nde 180 ülke arasında 101’inciyiz ve 2013’ten beri 43 basamak geriledik. G20 ülkeleri arasında sondan dördüncüyüz. Daha 2020 yılında 86’ncıydık. Endekste 100 üzerinden puanımız da 36…
HUKUKUN ÜSTÜNLÜĞÜ’NDE 140 ÜLKE ARASINDA 116’NCIYIZ
Hükümetlerin şeffaflık ve hesap verebilirliği konusunda, World Justice Project’in yolsuzluk, açık hükümet, temel haklar, adalet, yasaların gücü, düzen ve güvenlik gibi 8 kategoride hazırladığı hukukun üstünlüğü endeksinde 140 ülke arasında 116’ncıyız. Adalet konusunda 114, temel haklarda 134, açık hükümet konusunda 105’inci sıradayız.
Economist Intelligence Unit’in 2022 Demokrasi Endeksi’nde ise, 167 ülke arasında 103’üncü sırada yer aldık. Endekste Türkiye demokrasi konusunda “melez rejimler” arasında yer alırken, Gambiya, Nepal, Bolivya, Uganda demokrasi konusunda bizden daha iyi ülkeler oldular.
Heritage Foundation’ın 2022 Ekonomik Özgürlükler Endeksi’nde, 2020 verilerine göre 165 ülke arasında 112’nciyiz. Bir önceki sıralamada 111’inciydik.
EN MUTLU ÜLKELER SIRALAMASINDA 137 ÜLKE ARASINDA 106’NCIYIZ
Basın özgürlüğünde 165’inci sıraya düştük ve çok kötüyüz. Rusya (164) ve Afganistan (152) bizden iyi. Altımızdaki iki sıra Mısır ve Irak…
Ulusal mecliste kadınların oranı konusunda yüzde 17 ile yine alt sıralardayız. Bu konuda Pakistan (yüzde 20), Endonezya (yüzde 21), Arjantin (yüzde 45), Güney Afrika (yüzde 47) bizden iyi, Batılı ülkeleri saymıyorum bile…
Dünyanın en mutlu ülkeleri sıralamasında 137 ülke arasında 106’ncıyız. 2022 yılına ait bu sıralamada Ukrayna 92’nci oldu. Güney Afrika 85, Rusya 70’inci sırada…
YAŞAM KALİTESİNDE ÜZERİMİZDE SİERRA LEONE, BURKİNA FASO VAR
OECD ülkeleri arasında yaşam memnuniyetinde de en son sırada yer alıyoruz. Olumlu duygulardan ziyade olumsuz duygular içinde olduğunu belirten nüfusun oranında da örgüt içinde sonuncuyuz.
Araştırma şirketi Gallup’a göre, en çok öfke duygusunu yaşadığını belirten ülkeler arasında Irak’ın ardından 2’nciyiz. En çok stres duygusunu yaşadığını belirtenler arasında Peru, Lübnan ve Ekvador’un ardından 4’üncü sıradayız.
Türkiye, Global Citizen Solutions tarafından hazırlanan Yaşam Kalitesi Endeksi’nde ise 197 ülke arasında 138’inci sırada. Bizim üzerimizde Sierra Leone, Tacikistan, Burkina Faso, Kenya, Vietnam, Küba, Bangladeş var.
ÜNİVERSİTELER, AR-GE, YENİLİKÇİLİK… YAPACAK ÇOK İŞ VAR…
Dünyanın en iyi 1000 üniversitesi arasında Türkiye’den 10 üniversite var. İran’ın 29, Pakistan’ın 14, Mısır’ın 13 üniversitesi var. Batılı ülkeleri saymıyorum.
Araştırma ve geliştirme harcamalarının milli gelire oranı yüzde 1,09. Bu oran Çin’de yüzde 2,4, Güney Kore’de yüzde 4,81 ve İsrail’de yüzde 5,44… OECD’de ar-ge harcamalarının milli gelire oranında ise, sondan yedinciyiz. Bu konuda Kolombiya, Meksika, Şili, Romanya gibi ülkelerden iyiyiz.
Ancak, yenilikçilik endeksinde, yüksek teknoloji ihracatının payında OECD sonuncusuyuz.
İNSANİ GELİŞMİŞLİK ENDEKSİNDE YÜKSELDİK AMA EĞİTİM VE SAĞLIĞA DİKKAT
Olumlu bir gelişme Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı’nın her yıl hazırladığı İnsani Gelişme Raporu’nda diğer deyişle insani gelişmişlik endeksinde yükseliyor olmamız… Son rapor olan HDR 2021-22’de 191 ülke arasında 48’inci sıradayız. 2019’da 59’uncuyduk, iki yılda 11 basamak yükseldik.
Ancak hala, Arjantin, Macaristan, Slovakya, Katar, Şili, Suudi Arabistan, Polonya gibi ülkelerin altındayız. Yine de insani gelişmişlikte Karadağ, Kuveyt, Rusya, Romanya, Kazakistan, Uruguay, Gürcistan, Sırbistan, Bulgaristan gibi ülkeleri geride bıraktık.
Ancak burada da eğitimdeki durumumuz hemen göze çarpıyor. 2021-22 İnsani Gelişme Raporu’na göre, Türkiye’de ortalama okula gitme süresi 8.6 yıl. Bu çok düşük. Altımızdaki Karadağ’da 12.2, üstümüzdeki Arjantin’de 11.1 yıl. Rusya’da 12.8, Baltık ülkelerinde 13 yılın üzerinde…
Sağlık konusunda da pek iyi değiliz. Sağlık harcamalarının milli gelire oranında yüzde 4,6 ile (2020 verisi) OECD sonuncusuyuz.
GEÇEN HAFTA NE OLDU?
ABD’de Nisan enflasyonu, beklentiler paralelinde yüzde 0,4 artarken; yıllık bazda yüzde 4,9 olarak gerçekleşti. Ancak, yönetimin borçlanma tavanı konusunda bir çıkmaza girmesi ve tüketici güven endeksinin son 6 ayın en düşüğüne inmesi borsaların keyfini kaçırdı. Dow Jones endeksi haftayı yüzde 1 kayıpla kapadı.
Dolar endeksi DXY, 102,41 ile son 4 haftanın en yükseğini gördü.
Petrol fiyatları hafif gevşese de varil başına 70 doların üzerinde… Batı Teksas petrolü hafta içinde 74 dolara kadar çıktı ancak Cuma günü 70 dolardan kapandı.
Borsadaki dalgalanmalar ve FED’in bir kez daha faiz artıracağı spekülasyonları altın fiyatlarını etkiledi. Haftanın ilk yarısında ons başına 2.030 doların üzerinde seyreden altın Cuma kapanışta 2.016 dolara indi.
BU HAFTA NE OLACAK?
Bu hafta, ABD’de dikkatler, bazı Fed yetkililerinin konuşmalarına ve perakende ticaret verilerine çevrilecek. Ayrıca, sanayi üretimi, konut başlangıçları, inşaat izinleri ve mevcut konut satışları gibi veriler açıklanacak.
Japonya, Tayland, Hollanda, Polonya, İsrail ve Rusya ikinci çeyrek GSYİH büyüme oranlarını açıklayacak. Çin’de sanayi üretimi ve perakende satışlar, Kanada ve Japonya’da enflasyon oranları, İngiltere, Fransa ve Avustralya’da işsizlik oranları da yatırımcılar tarafından yakından takip edilecek.
